خواص عسل برای عفونت

عسل همواره در طول تاریخ به عنوان یک ماده غذایی و دارویی مورد توجه بوده است. تمدن های کهن مانند مصر باستان و چین باستان برای درمان بیماری های گوناگون از عسل استفاده می کردند. یکی از مهمترین جنبه های درمانی عسل تاثیر اون در درمان بیماری های عقونی است که در منایع مختلف ذکر شده است. در این متن به خواص عسل برای عفونت می پردازیم:

به دنبال کشف آنتی بیوتیک ها ماده ی ارزشمند عسل برای مدتی مورد بی توجهی واقع شد اما امروزه به دلیل مقاومت های دارویی گسترده دوباره این ماده ی ارزشمند مورد توجه قرار گرفته است. از گذشته های دور همواره عسل ماده ای نام آشنا برای انسان ها بوده است. کاوشهای تاریخی و باستان شناسی فراوانی صحت این موضوع را تایید می کند.

امروزه با توجه به اثرات جانبی شناخته شده ی آنتی بیوتیک ها از یک سو و نیز افزایش روز افزون مقاومت های آنتی بیوتیکی از سوی دیگر، تاثیرات درمانی داروهای گیاهی و نیز عسل، مجددا مورد توجه قرار گرفته است.

عسل چیست؟

عسل یک ماده ی ویسکوز و بسیار شیرین است که از شهد گیاهان گرفته شده و بعد از جمع آوری توسط زنبورعسل تهیه می شه. زنبور عسل شهد گلها رو جمع آوری کرده و در کیسه عسلی خود تا رسیدن به کندو نگه می داره. بعد از رسیدن به کندو اون رو تحویل زنبورهای کارگر داده و اونا طی انتقال و دهان به دهان کردن شهدها، اونا رو با افزودن مواد مختلفی که در بزاق و فرآیند هضمشون دارن، فرآوری و ذخیره می کنند.

تاریخچه استفاده از عسل

نقش و نگارهای کشف شده در غاری در والنسیای اسپانیا شاید قدیمی ترین سند تاریخی موجود درمورد رابطه انسان ها با عسل و زنبورعسل باشد. این اثر مربوط به حدود 8000 سال پیش است. در این نقش و نگارها فردی به نمایش گذاشته شده است که در حال جمع آوری عسل از روی درختی است و اطراف او زنبورهای کارگر در حال پرواز هستند.

در پاپیروسی که مربوط به 2600-2200 سال پیش از میلاد در مصر باستان است و به پاپیروس ادوین-اسمیت معروفه، از عسل به عنوان ماده ای موثر در درمان زخم یاد کرده اند. از اونجایی که عسل به عنوان یک ماده ی فاسد نشدنی شناخته شده بود، در خاورمیانه و مصر باستان برای مومیایی اجساد مورد استفاده قرار می گرفته است.

در قرآن کریم، درآیات 68 و 69 سوره ی نحل بعد از توضیح در مورد نحوه ی تولید عسل، از عسل به عنوان ماده ای یاد شده که در اون شفایی وجود داره که انسان ها و خردمندان و اهل تفکر رو به اندیشیدن در مورد اون فرا می خونه. دانشمند مسلمان ابوعلی سینا، در یادداشت های پزشکی خود توصیه های متعددی مبنی بر استفاده از عسل در درمان بیماری های مختلف داره، برای مثال از عسل به عنوان ماده ای موثر در کاهش اگزودا و ترشحات زخم یاد کرده است.

در قرون وسطا تا اواخر قرن نوزدهم هم عسل به عنوان ماده ای موثر در پاکسازی و شفای زخم های مزمن، زخم های تروما و زخم های حاصل از گلوله استفاده می شد، بعد از اون و در طی جنگ جهانی اول، عسل در کشورهای مختلف مانند آلمان و روسیه به عنوان ماده ای آنتی باکتریال معروف بود، تا اینکه با کشف آنتی بیوتیک این ماده ارزشمند به حاشیه رفت.

ترکیبات عسل

عسل به طور عمده از قند (75-79درصد) و آب (20 درصد) تشکیل شده است. ترکیبات دیگه ی عسل شامل: پروتئین ها، کمپلکسی از ویتامین هایB، آنتی اکسیدان ها و مواد معدنی مثل فلاونوئیدها، آسکوربیک اسید، کاتالاز و سلنیوم و… هستن. اسیدهای آلی حدود 0.57 درصد از ترکیب عسل رو تشکیل می دن که مسئول اسیدی بودن عسل هستن. آنزیم های اینورتاز، آمیلاز و گلوکز اکسیداز از آنزیم های اصلی عسل نام برده شده اند.

اصطلاح عسل طبی یا medihoney

عسل طبی یک عسل دارویی استاندارده که در کشورهای مختلف ازجمله: استرالیا، انگلستان، فنلاند، آلمان و ترکیه موجوده. برای استفاده های پزشکی اساسا از عسل مانوکا(Manuka honey)  و عسل طبی(Medihoney)  استفاده می کنن.

عسل مانوکا یک عسل تک گله که از گیاهی به نام  Leptospermum scopariumکه عمدتا در استرالیا و نیوزیلند وجود دارن، تولید می شه. عسل مانوکا به دلیل خواص ضد باکتریایی غیر وابسته به فعالیتهای پراکسیدی، در پزشکی بسیار مورد توجه قرار گرفته است.

عسل طبی در واقع مخلوطی از عسل های استرالیایی و نیوزیلندی است که قسمت غالب اون از گیاه  Leptospermum scoparium  (مانوکا) تهیه شده باشد. این نوع عسل به دلیل حضور فنول اسید خاصیت ضدباکتریای بسیار قوی داره.

در واقع تمام عسل هایی که طبیعی و خالص هستند، یعنی توسط زنبور عسل از شهد گل ها تولید شده اند، خواص ضدباکتریایی مشابه مبنی بر حضور هیدروژن پراکسید دارند. اما این ماده به دما حساس بوده و با افزایش دما و همچنین نور از بین می ره و به این ترتیب خاصیت ضدباکتریایی عسل کمتر می شه.

خواص کلی عسل

همه می دونن که عسل خواص سلامتی زیادیه، خواص بی شمار و بیش از حد این طلای گران بها، اون رو به ماده ای ضروری برای مصرف تبدیل کرده است. در ادامه متن مواردی از خواص اون رو براتون می نویسیم:  

خواص ضد میکروبی عسل

هیدروژن پراکسید(H2O2)  توسط آنزیم گلوکزاکسیداز تولید می شه. این ماده خود به طور مستقیم خاصیت ضد میکروبی داره. احتمالاً می دونین که نوتروفیل ها سلول های سیستم ایمنی هستند، واسطه های فعال اکسیژن و H2O2 رو برای کشتن باکتری ها و جلوگیری از عفونت ترشح می کنند.

تحقیقات نشون می دن که ترکیباتی با اسمولاریته بالا مانند عسل، مانع رشد میکروب ها می شن چون میزان آب در دسترس میکروب ها برای رشد و زنده ماندن اونا در این محیط ها کافی نیست. بنابراین هم در درمان عفونت هایی مانند عفونت های زخم،  و هم درجلوگیری از عفونت عسل، می تواند موثر باشه.

خواص آنتی اکسیدانی و فعالیت های غیر پراکسیدی

هیدروژن پراکسید موجود درعسل در برابر گرما و نور ناپایداره. اما تحقیقات نشون می دن که در مورد عسل های طبی در صورت حذف هیدروژن پراکسید(توسط آنزیم کاتالاز) باز هم اثر ضدمیکروبی قوی وجود داره. این عسل ها دارای اسیدهای آروماتیک و فلاونوئیدها هستند.

رادیکال های آزاد و واسطه های فعال اکسیژن که درجریان التهاب تولید می شن سبب آسیب بافتی می شن. اما فلاونوئیدها و اسیدهای آروماتیک به عنوان آنتی اکسیدان عمل کرده و سبب حذف رادیکال های آزاد می شن. ﻓﻼوﻧﻮﺋﻴﺪﻫﺎ همچنین به طور مستقیم اﺛﺮ ﺿﺪ ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ دارن.

اﺛﺮ ﺿﺪ ﻣﻴﻜﺮﺑﻲ اونا ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﻫﺎي ﺧﺎرج ﺳﻠﻮﻟﻲ و ﻳﺎ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛﻤﭙﻠﻜﺲ ﺑﺎ دﻳﻮاره ﺳﻠﻮﻟﻲ و ﻳﺎ اﻳﺠﺎد اﺧﺘﻼل در ﻏﺸﺎء ﺳﻠﻮل ﻣﻴﻜﺮواروﮔﺎﻧﻴﺴﻢ اﺳﺖ. برخی تحقیقات حاکی از این مورد هستن که خواص غیرپراکسیدی در عسل های تیره تر بیشتر از عسل های روشن وجود دارن.

خاصیت مهار درد و التهاب

پروستاگلاندین ها واسطه های التهابی و درد در بدن هستند. این مواد عموما به عنوان مهار کننده ی سیستم ایمنی در نظر گرفته می شن، چرا که سبب کاهش فعالیت لنفوسیت های B و T می شن. در واقع پروستاگلاندین ها در مهار تولید آنتی بادی توسط لنفوسیت های B ونیز مهار عملکرد لنفوسیتهای T موثر عمل می کنند. این مواد فعالیت سیستم ایمنی رو کاهش داده و سبب توسعه سرطان می شن.

بررسی ها حاکی از این هستن که عسل قادر به کاهش تراکم پروستاگلاندین ها در افراد نرماله. اخیرا دانشمندان متوجه شدن که عسل های مصنوعی(مخلوطی از گلوکز و فروکتوز) سبب افزایش پروستاگلاندین ها در بدن می شن.

عسل و عفونت ها

تحقیقات نشون می دن که عسل در درمان بیماری های عفونی موثر عمل می کنه. بر طبق تحقیقیات عسل می تونه بیماری هایی از قبیل: عفونت های زخم، عفونت های گوارشی، عفونت های چشم، عفونت های گلو، انواع عفونت های ویروسی و قارچی رو درمان بکنه.

در یک مطالعه تاثیر عسل بر روی باکتری های بیماریزای مختلف مورد بررسی قرار گرفت. بررسی حداقل غلظت مهاری(MIC) محلول عسل بر روی باکتری ها، حاکی از تاثیر مهاری اون بر باکتری ها بسته به نوع باکتری ها بود. برای مثال باکتری استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم به متی سیلین (MRSA)  در درصد های پایین تر و سودوموناس آئروجینوزا در درصدهای بالاتری از عسل طبی مهار شدن.

عسل و عفونت های گوارشی

برخی مطالعات حاکی از تاثیر عسل در درمان عفونت های گوارشی مانند: گاستریت، دئودنیت و زخم های معده هستند. در این  موارد عسل با جلوگیری از اتصال باکتریها به سلول های میزبان(سلول های گوارشی)، سبب کاهش احتمال ابتلا به عفونت می شه. عسل از طریق سه مکانیسم مانع اتصال پاتوژن ها می شه:

• مکانیسم غیراختصاصی که سبب پوشاندن (coating) باکتری شده و مانع اتصال اون به سلول میزبان می شه.
• برخی فراکشن ها که در عسل وجود دارن و سبب تغییر شارژ الکتروستاتیک یا هیدروفوبیسیتی باکتری می شن که از جمله عوامل ضروری در اتصال هستند.
• کشتن باکتری توسط عسل که قبل از اتصال به سلول میزبان اتفاق می افته.

مطالعات نشون می دن که استفاده از عسل در درمان سریع اسهال و گاسترواینتریت موثره. همچنین نتایج تحقیقات حاکی از تاثیر عسل در از بین بردن باکتری هلیکوباکترپیلوری از معده هستن. این تاثیرات به دلیل همان خواص ضد باکتریایی هستن که در این مقاله گفته شد.

در مطالعه ای که در سال 1394 صورت گرفت، مشاهده شد که هلیکوباکترپیلوری مشتق از اولسر معده در تماس با عسل در محیط آزمایشگاه حتی در غلظت 5 درصد مهار شد. این در حالی بود که محلول قندی کنترل(حاوی مقدار مشابه قند و گلوکونیک اسید) هیچ اثر مهاری روی هلیکوباکتر نداشت.

در مطالعه ای که در مسقط عمان انجام گرفت، تاثیر عسل از چهار منطقه مختلف بر روی هلیکوباکتر پیلوری بررسی شد. این بررسی نشون داد که عسل مربوط به کوه های کامرون بیشترین اثر ضد هلیکوباکتر پیلوری داشت و 82.22 درصد اثر مهاری نشان داد. همچنین عسل های مربوط به نیوزیلند (مانوکا و کاپیلانو) 75.56 درصد و عسل مربوط به کنیا (Eco-honey)  73.36 درصد سبب مهار باکتری شدند.

عسل و عفونت های زخم

زخم عارضه ای هست که سبب آسیب بافت پوست و سایر بافت های پوششی بدن می شه. از اونجایی که این نواحی به عنوان جزئی از ایمنی ذاتی بدن به حساب میان و به عنوان سدی در برابر عفونت ها عمل می کنند، آسیب به اونا سبب افزایش احتمال ابتلا به انواع عفونت ها می شه.

میکروارگانیسم های زیادی می تونن سبب ایجاد عفونت در زخم بشن، مانند استافیلوکوکوس اورئوس، سودوموناس آئروجینوزا، استرپتوکوکوس پیوجینز و سایر باکتری ها و نیز برخی قارچ ها و ویروس ها.

زخم پای دیابتی

زخم پا از عوارض عدم کنترل قند خون در افراد دیابتی به شمار میاد. این عارضه مسئول بیشتر موارد بستری در افراد دیابتی است. در ایالات متحده سالانه حدود 5 درصد از افراد دیابتی دچار این عارضه می شن که حدود 1 درصد موارد سبب قطع عضو می شه قند خون بالا، جریان ضعیف گردش خون، آسیب های عصبی و همچنین تماس زیاد پا با زمین سبب افزایش ابتلا به این عارضه می شه.

زخم پای دیابتی به التیام و بهبود مقاومت زیادی نشون می ده و یه جورایی به مزمن شدن تمایل داره. در صورت مزمن شدن این زخم می تونه قسمت های عمیق تر و حتی استخوان رو در صورت عدم درمان درگیر بکنه. به همین دلیل احتمال عفونی شدن این زخم بسیار بالاست.

در درمان این نوع عفونت از آنتی بیوتیک های مناسب استفاده می کنن. همچنین از کرم نقره و سولفادیازین نقره هم استفاده می شه. از ژل یا محلول پلی هگزامیتیلن بیگوآنید و در شرایطی هم از ضد عفونی کننده هایی مثل آیودین نیز برای کاهش عفونت استفاده می کنن. امروزه برخی منابع علمی عسل طبیعی رو برای درمان این نوع زخم موثر نام برده اند.

در تحقیقی که در مالزی بر روی زخم پای دیابتی انجام شد، سی نفر تحت درمان با عسل قرار گرفتند و سی نفر هم به عنوان گروه کنترل تحت درمان با پاوودین آیودین و نرمال سالین قرار گرفتند. زمان بهبود در گروه کنترلی 15.4 روز و در گروه مورد آزمایش با عسل 14.4 روز بود. درواقع زمان بهبودی در دو گروه به هم نزدیک بود، اما در نتیجه مشخص شد که درمان با عسل می تونه با درمان رایج رقابت داشته باشه.

در مطالعه ی دیگر 40 فرد که دارای زخم پای دیابتی بودن و 12 هفته به درمان پاسخ نداده بودن، طی 12 هفته تحت درمان با عسل طبی قرار گرفتند. در نهایت سایز و درد زخم و همچنین بوی بد اون به طور قابل ملاحظه ای کاهش پیدا کرده بود. در واقع تاثیر عسل در بهبود زخم احتمال عفونت رو کاهش داده و از طرفی خود در کاهش عفونت هم تاثیر زیادی داره.

عسل و سوختگی

سوختگی عارضه ای دردناکه که به سه سطح تقسیم بندی می شه: درجه یک، درجه دو و درجه سه. این نوع زخم می تونه دچار عفونت با انواع پاتوژن ها بشه که مرگ و میر قابل مشاهده ای هم ایجاد می کنه. در مطالعه ای در مالزی به 36 موش آزمایشگاهی که دچار سوختگی درجه 3 شده بودند، باکتری های سودوموناس آئروجینوزا، کلبسیلا پنومونیه و اسنیتوباکتر بومانی تلقیح شد.

بعد از اون، زخم ها با عسل تائولانگ، هیدروفیبر و هیدروفیبر نقره تحت درمان قرار گرفتند. نتیجه نشون داد که درمان با عسل تاثیر قابل ملاحظه ای در کاهش سریع سایز زخم در طی شش روز داشت. از طرفی عسل سبب کاهش میزان باکتری سودوموناس آئروجینوزا در موش های مورد آزمایش شد.

در مطالعه ای دیگر که در پاکستان و بر روی زخم های سوختگی درجه یک و دو انجام گرفت، 150 بیمار تحت درمان با عسل قرار گرفتند و در مقابل گروه کنترلی وجود داشت که تحت درمان با سولفادیازین نقره بودند. نتیجه نشون داد که میزان بازسازی و بهبود زخم در گروهی که از عسل استفاده کرده بودن به طور قابل توجهی از گروه کنترل سریع تر بود.

در مجموع با توجه به تحقیقات صورت گرفته، باید گفت عسل طبی و طبیعی دارویی مناسب و قابل رقابت با داروهای رایج در درمان زخم و عفونت های زخم می باشد. از اونجایی که رابطه ی دو طرفه ای میان مزمن شدن زخم و احتمال عفونت وجود داره و عسل هم در ترمیم زخم و هم در بهبود عفونت نقش داره، می تونه دارویی کارا و موثر باشه.

نحوه ی استفاده عسل در درمان زخم و عفونت آن

برای این کار در مرحله ی اول باید زخم به خوبی تمیز و شسته بشه، سپس مقدار مناسبی از عسل رو با توجه به عمق و اندازه زخم روی اون قرار داده و باند پیچی صورت بگیره (Honey dressing). این کار باید چند بار در روز (بسته به نوع زخم) انجام بشه. در نظر داشته باشین بهتره که عسل مورد استفاده عسل طبی(medihoney) باشه.

سخن آخر

 در نهایت با توجه به مطالب گفته شده، تحقیقات علمی نشان دهنده ی تاثیر قابل توجه عسل در درمان عفونت ها هستند. عسل به عنوان ماده ای که از دل طبیعت گرفته می شه، مانند ماده ای بدون عوارض جانبی و غیر آلرژیک می تونه در بسیاری از موارد جایگزین آنتی بیوتیک ها بشه.

خرید عسل عناب و خرید عسل زرشک

شما می تونین عسل رو به راحتی در فروشگاه ها و بسیاری از سوپرمارکت ها بخرید، اما نکته مهم اینه که عسلی که می خرین عسلی طبیعی و با کیفیت باشه. ما در مجموعه کا اچ پرو با بهترین تولیدکنندگان و تامین کنندگان عسل عناب و عسل زرشک خراسان جنوبی تعامل داشته و عسل مرغوب رو با بالاترین کیفیت و بهترین قیمت عرضه می کنیم. برای خرید عسل عناب و خرید عسل زرشک و کسب اطلاعات بیشتر می تونین با همکاران ما تماس حاصل فرمایید.