مزاج شناسی 1 – تعریف و اصول پایه مزاج ها و عناصر اربعه

در مورد مزاج و مزاج شناسی چی می دونین؟ معنای کلمه مزاج و طبع رو می دونین؟ اگه به دنبال آشنایی با این اصطلاحات و اطلاعات کاملی از اونا هستین بهتره که این نوشته رو تا پایان دنبال کنین:

تعریف مزاج

طبق آثار باقی‌مانده از دانشمندان گذشته، مزاج به معنای آمیختن دو چیز با همه. درواقع مزاج کیفیت و حالتیه که از واکنش متقابل اجزا مواد متضاد (آتش، هوا، آب ‌و خاک ) به وجود میاد. در این واکنش متقابل، بخش زیادی از یک یا چند ماده با بخش زیادی از مواد متضاد باهم ترکیب می‌شن و بر روی هم تأثیر می‌ذارن. از این ترکیب، کیفیت و حالت متشابهی به وجود میاد که مزاج نامیده می‌شه.

به زبان بسیار ساده‌تر “مزاج، نتیجه تأثیر کیفیت‌های عناصر چهارگانه یعنی گرمی، سردی، خشکی و رطوبت بر همدیگه است”. بر اساس طب اسلامی – سنتی، جهان، برآیند اثر دو عنصر بزرگ سردی و گرمی است. سردی و گرمی ترکیب ‌شده و چهارعنصر اصلی متولد می‌شن.

این 4 عنصر، کهبه نام 4 عنصر اصلی نظام طبیعت هم شناخته می‌شن «آتش، هوا، آب ‌و خاک» هستن. در ادامه ویژگی‌های این 4 رکن نظام هستی ارائه می‌شه:

عناصر چهارگانه طب سنتی

آتش

با آتش می‌توان اجسام مختلف رو تغییر داد و در آن نفوذ کرد. آتش، توان نفوذ در هر چیزی رو داره؛ مانند اجنه. آتش بالا رونده و بالا نشین است. آتش‌ نشان دهنده حرارت و خورشید مرکز این حرارت و گرمی است. هر چیز در کنار آتش، حرارت می‌بینه و گرم می‌شه. آتش با ضدش فوراً فروکش می‌کنه و سرد می‌شه. مزاج آتش گرم و خشک است.

هوا

هوا، بیشترین حجم رو در نظام هستی، اشغال می‌کنه. هوا عریان و ملموس است. هوا توان نفوذ در اجسام رو داره، ولی نه به ‌اندازه آتش. هوا لطیفه و در عین داشتن ظاهری آرام، قدرت جابه‌جایی سریع و در بعضی مواقع توفنده‌ای داره. هوا باید همیشه با رطوبت همراه باشه، درصورتی ‌که رطوبت هوا به صفر برسه، آتش می‌گیره. مزاج هوا گرم و تر است.

آب

آب، پس از هوا بیشترین حجم رو در کره زمین اشغال می‌کنه. سردی آب به تناسب تماس با آتش کم و زیاد می‌شه. آب انعطاف زیادی داره و قابل‌ مشاهده است نمی‌توان اون رو پنهان کرد. در صورتی‌ که سردی آب بیشتر بشه، یخ می‌زنه و حجم اون هم بیشتر می‌شه. مزاج آب سرد و تر است.

خاک

به مجموعه مواد معدنی، خاک گفته می‌شه. انعطاف‌پذیری خاک کمه؛ برای ایجاد انعطاف در اون به آب ‌و آتش نیازه. خاک خود گراست و این خود گرایی محور نظام هستی رو تشکیل می ده. مزاج خاک سرد و خشک است.

با توجه به چهار رکن بالا، آتش معادل انرژی است و گرم و خشکه، هوا معدل گازها است و مزاج آن گرم و تر هست، آب معادل مایعات است و مزاج آن سرد و تر بوده و خاک معادل معدنیات است و مزاج آن سرد و خشک تلقی می شه.

هوا	گازها	گرم‌ و تر
آتش	انرژی	گرم و خشک
خاک	معدنیات	سرد و خشک
آب	مایعات	سرد و تر
روح الهی	معنویت/تربیت	گرم و معتدل

مزاج فصل ها

فصل	مزاج
بهار	گرم و تر
تابستان	گرم و خشک
پاییز	سرد و خشک
زمستان	سرد و تر
اوایل بهار و اوایل پاییز	معتدل

مزاج زمان و ساعات شبانه‌روز

زمان	مزاج
صبح	گرم و تر- بهاری
ظهر	گرم و خشک – تابستانی
عصر	سرد و خشک – پاییزی
شب	سرد و تر- زمستانی

زمان	مزاج
بیداری	گرم
روز	گرم اوج گرما، محدوده اذان ظهر است. با توجه به اینکه بیداری و خوردن غذا، گرم است و ایجاد حرارت می‌کنه، بهترین کار در این زمان، 20 دقیقه خواب قیلوله است. در حقیقت بدن در این ساعت انرژی خود رو از طریق خواب تأمین بکنه، نه خوردن غذا.
خواب	سرد
شب	سرد اوج سرما، نیمه ‌شب و قبل از اذان صبح . با توجه به اینکه که خواب نیز سرده، بهترین کار در این زمان، بیداری و شب‌زنده‌داری و خواندن قرآن، دعا و نماز شب است.

مزاج مکان‌ها و مناطق جغرافیایی

مکان‌ها و مناطق جغرافیایی مختلف، مزاج‌های متفاوتی دارن. به‌عنوان‌مثال می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

مکان	مزاج
مکان‌ها معنوی	گرم
مکان‌های غیر معنوی	سرد
مناطق کنار دری	مرطوب – تر
مناطق جنوب جغرافیای	گرم
مناطق جنوبی کنار دری	گرم و تر
مناطق بیابان	گرم و خشک
مناطق شمال جغرافیایی	سرد
مناطق شمالی کنار دریا	سرد و تر
مناطق کوهستانی	سرد و خشک
خاک شوره‌زار	گرم و خشک
خاک شنی	سرد و خشک
خاک رسی	سرد و تر

مزاج گیاهان

وجود عناصر و ارکان چهارگانه در گیاهان، با خوردن یا لمس کردن اونا به ‌وضوح دیده می‌شه. گیاهانی که خوردن و حتی لمس کردن اونا موجب گرمی و تشنگی فوری شده و با تکرار اون، در بدن خارش و سوزش ایجاد می‌شه رو گرم و خشک می‌گوییم.

گیاهانی که خوردن اونا موجب ایجاد گرمی می‌ شه رو گیاهان گرم و تر می ‌گوییم و گیاهانی که موجب رفع حرارت بدن شده و رفع تشنگی می‌کنن رو سرد و تر می ‌نامیم.

گیاهانی که از گرمی بدن کم می کنن، اما تشنگی رو برطرف نمی‌ کنن و با تکرار اون، در بدن ایجاد خشکی و لاغری می‌شه رو در مجموع عناصر گرم و خشک رو مولد صفرا، گرم و تر رو مولد خون، عناصر سرد و خشک رو مولد سودا و عناصر سرد و تر ر. مولد بلغم می‌نامند.

قدرتمندترین و کاربردی ‌ترین قسمت گیاه، دانه گیاه است. دانه گیاه اون ‌قدر قدرتمنده که می‌تونه مزاج خاک رو به مزاج خود تغییر بده. با کاشتن دانه‌های متفاوت در خاک، گیاهان متفاوت می‌روید. برآیند جغرافیایی نیز بر مزاج گیاه تأثیر داره و گیاه یک منطقه با یک نقطه‌ای دیگر ممکنه مزاج متفاوتی داشته باشه.

چنانچه؛ گیاهانی که با خوردن و لمس اونا حالت گرمی به دست میاد :

• همراه با خارش و سوزنی بدن: گرم و خشک
• بدون خارش: گرم و تر

و گیاهانی که موجب پایین آمدن حرارت بدن می‌شن:

• رفع تشنگی می‌کنن: سرد و تر
• رفع تشنگی نمی‌کنه و در بدن موجب لاغری و خشکی می‌شه: سرد و خشک

در کل:

• گرم و خشک: تولید صفرا می‌کنه
• گرم و تر: تولید خون می‌کنه
• سرد و خشک: تولید سودا می‌کنه
• سرد و تر: تولید بلغم می‌کنه

مزاج غذاها

طب قدیم	طب جدید	مقدار طبیعی اخلاط در بدن انسان معتدل
صفرا	پیلیروپین مستقیم و غیرمستقیم یا بیلیروبین توقال که محل اون در کیسه صفرا است	cc 1
خون	هموگلوبین که محل اون قلب و عروق است	cc 49
بلغم	گلبول‌های سفید ( wBC) محل اون در عروق و غدد لنفاوی است	cc 49
سودا	میزان رسوب خون (ESR) محل اون در خون و طحال است	cc 1

مزاج گیاهان

برای تشخیص مزاج گیاهان سه قانون کلی داریم :

• مزه‌ها
• رنگ‌ها
• بوها

 البته این قوانین استثنا هم داره. در بین این سه قانون، قانون مزه‌ها از همه با اهمیت‌تره.

قانون مزه‌ها

مزه گیاه	مزاج
شیرین	گرم
تند	گرم و خشک (به‌ جز کافور که سرده)
شور	گرم و خشک
تلخ	گرم و خشک به استثنا کافور
ترش	سرد و خشک
گس	سرد و تر
بی‌مزه	سرد و تر

مزاج محل رویش گیاهان مختلف با توجه به مزه و مزاج اونا، در مناطق جغرافیایی با آب ‌وهوای زیره:

مشخصه گیاهان	آب‌وهوای مناطق جغرافیایی محل رویش
گیاهان گرم و تر با شیرینی و تلخی کمتر	گرم و تر
گیاهان گرم، تند، شیرین، تلخ و خشکبار	گرم و خشک
گیاهان ترش ، گس بی‌مزه و با شیرینی و تندی کمتر	سرد و تر

قانون بوها

بوی گیاه	مزاج
تند	گرم
مشک	گرم
گل مریم، محمدی و یاس	گرم و لطیف
دود اسفند	گرم
سرکه	سرد
مواد شیمیایی و زباله	سرد

 قانون رنگ‌ها

رنگ گیاه	مزاج
مشکی	گرم
قرمز	گرم (استثنا: گوجه‌فرنگی …)
روشن	رنگ میوه‌ها هر چه به سمت رنگ‌های روشن بره، مزاج اونا سردتر می‌شه

مزاج حیوانات

هر موجودی، بسته به نوع فعالیت و خلقتش دارای مزاج خاص خودشه. حیوانات هم مانند گیاهان دارای مزاج هستن. در ادامه حیواناتی که مظهر مزاج خاصی هستن و همچنین یک تقسیم ‌بندی کلی از مزاج حیوانات ارائه می‌دیم.

به‌عنوان‌مثال، مزاج گرگ، گرم و خشکه و عنصر آتش در اون برتری داره؛ شیر که حیوان شجاع و درنده‌ای است از خون غالب آفریده ‌شده است، مورچه از جنس سوداست، زنبور از جنس صفرا و الاغ از جنس بلغمه.

زنبور	مظهر صفرا
زنبور قرمز	مظهر دم
کرم خاکی	مظهر بلغم
مورچه	مظهر سودا

پرندگان	مزاج
گنجشک	گرم و خشک (جنب‌وجوش گنجشک نشانی از صفرای زیاد اونه) برای درمان فشارخون بالا
کبوتر	گرم (کمتر از گنجشک) برای درمان فشارخون پایین
مرغ خانگی	گرم (کمتر از کبوتر)
بوقلمون	گرم و تر
خروس	گرم
مرغ ماشینی	سرد

چهارپایان	مزاج
گوسفند	گرم و تر
شتر	گرم
گاو	سرد
گوساله	سرد(کمتر از گاو)
بز	سرد

مزاج انسان و چگونگی شکل‌گیری آن

بدن انسان هم مانند طبیعت دارای چهارعنصر (آتش، هوا، آب و خاک) یا به عبارتی چهار خلط (اخلاط اربعه) است که در ادامه ارائه خواهد شد. در حقیقت به تناوب میزان بهره‌مندی انسان از آتش، هوا، آب و خاک گرایش انسان به یک یا چند عنصر افزایش ‌یافته و مزاج پدید میاد:

• مزاج با گرایش آتش (گرم و خشک)
• مزاج با گرایش هوا (گرم و مرطوب)
• مزاج با گرایش آب (سرد و مرطوب)
• مزاج با گرایش خاک(سرد و خشک)
• مزاج معتدل

مزاج انسان تابع عوامل مختلفی شامل موارد زیر هستن:

• مزاج پدر و مزاج مادر
• مزاج زمان تولد
• مزاج مراحل زندگی انسان (مزاج سن)
• مزاج موقعیت جغرافیایی (محل زیست)
• مزاج غذاهای غالب (انواع غذاهای جسم و روان)
• مزاج رفتارهای غالب

مراحل اصلی زندگی انسان و مزاج آن‌ها

زندگی انسان دارای 4 مرحله اصلی 7 ساله به صورت زیره:

1. بدو تولد تا 7 سالگی
2. 7 تا 14 سالگی
3. 14 تا 21 سالگی
4. 21 تا 28 سالگی

بعد از این چهار مرحله اصلی، مراحل دیگه ای هم وجود داره. در این مراحل زمان رشد جسم به پایان رسیده و تنها روح انسان رشد می‌کنه و در جهت تعالی به حرکت خود ادامه می‌ده.

نطفه انسان مانند دانه گیاهان قدرتمندترین بخش اون به ‌حساب میاد و همون‌ طور که دانه گیاه، مزاج خاک رو به مزاج خود تغییر می ‌ده، نطفه هم مزاج مادر رو به مزاج خودش تغییر خواهد داد.

مزاج نقطه مذکر، گرم و مزاج نطفه مؤنث، سرده. به همین دلیله که نطفه مذکر در طول 5 هفته (35 روز) و سریع‌تر و نطفه مؤنث در طول 6 هفته (42 روز) شکل می‌گیره، یا اینکه زن باردار با جنین مذکر به سردی‌ها و ترشیجات تمایل داره و زن باردار با جنین مؤنث به شیرینی‌ها علاقه نشون می‌ده.

هفت ‌سال اول زندگی

دو عنصر گرمی و رطوبت در بدن وجود داره. گرمی و سردی باید در این سن کنترل بشه و نباید به ‌صورت زیان ‌بخش و بیش ‌ازاندازه مصرف بشه. البته تغذیه مادر در زمان بارداری در مزاج نوزاد بسیار مؤثره. گرمی و رطوبت نوزاد ممکنه با توجه به تغذیه مادر تغییر کرده و کم یا زیاد بشه. به ‌عنوان ‌مثال کودک دچار زردی و یا بی‌حالی بیش ‌ازاندازه می شه.

هفت سال دوم زندگی

در جنس مؤنث، رطوبت بالا موجب افزایش قد و رشد سایر اندام‌ها و بلوغ جنسی می‌شه. در جنس مذکر، رطوبت، کمتر از جنس مؤنثه. حرارت موجود در این سن بیشتر به مصرف مغز و رشد فکری می‌رسه.

هفت سال چهارم زندگی

در این دوره مقدار رطوبت در هر دو جنس کم می‌شه ( البته نه به‌ صورت محسوس). اما گرما ثابت و مطلق می‌مونه. در حقیقت گرمابه اوج خود می‌رسه و موجب بروز رفتارهایی خارج از عرف اجتماعی می‌شه.

سن 28 تا 35 سالگی

حرارت رو به کاهش می‌ره. این کاهش زیان ‌بخش نیست و در حقیقت آرام‌کننده است. البته مقداری حرارت و گرما تا سن 40 سالگی ادامه پیدا می کنه.

سن 40 سالگی

40 سالگی، سن تعادله. در صورتی ‌که فردی بتونه با کمال تندرستی و سلامت وارد سن 40 سالگی بشه، می‌تونه سال‌های طولانی به زندگی خودش ادامه بده.

40 تا 60 سالگی

سردی رو به افزایش می‌ ذاره. پر شتاب و کم شتاب بودن سردی، در ظاهر افراد دیده می ‌شه. به ‌عنوان ‌مثال با بروز سفیدی در مو 60 سال به بالا. از این سن، سردی رو به بالا می‌ره، تا جایی که به سردی مطلق که مرگ هست، منجر می شه.

مزاج اعضای بدن

عضو	مزاج
کبد، کلیه، طحال، عضلات	گرم و تر
قلب، شریان، ورید	گرم و خشک
استخوان، رباط، غشاء	سرد و خشک
چربی، مغز، نخاع	سرد و تر