فهرست مطالب
در طب سنتی اکثر تجویز داروها و روش های درمانی بر اساس چهار مزاج اصلی شامل صفرا، بلغم، سودا و دم انجام می شه، در این نوشته تعریف کاملی از این چهار طبع براتون گداشتیم، تا پایان متن با ما باشین:
تعریف اخلاط اربعه
همان‌گونه که جهان برآیند اثر دو عنصر سردی و گرمی است و از ترکیب این دو عنصر، چهار رکن اصلی نظام طبیعت یعنی آتش، هوا، آب و خاک تشکیل شده است؛ خداوند متعال، انسان رو از عناصر گوناگون و مختلف و به عبارتی از چهار خلط، آفرید و از روح خود در او دمید.
در صورتی که بدن آدمی دقیقاً مورد بررسی قرار بگیره، مشاهده می‌شه که از اندام‌های متعددی تشکیل شده و هر اندامی از سلول‌های خاصی، ساخته شده است. در بدن هر فرد، چهار نوع خلط وجود داره که اونا رو اصطلاحاً اخلاط اربعه می‌نامند.
اخلاط اربعه، درواقع معادل همان عناصر اربعه یعنی آتش، هوا، آب و خاک هستن. این اخلاط صفرا، دم، بلغم و سودا نامیده می‌شن. در حالت طبیعی، اخلاط اربعه در بدن هر شخص سالمی باید در حالت تعادل باشه، تا زندگی و ادامه حیاط او مقدور باشه. متعادل بودن این اخلاط موجب هماهنگی اندام‌ها و هماهنگی اندام‌ها هم موجب سلامتی و حیات و ادامه اون می‌شه.
خون انسان از چهار بخش یا به عبارتی چهار طبقه تشکیل شده است. این بخش‌ها با توجه به وزنشون روی هم قرارگرفته اند. که به ترتیب از بالا به پایین عبارتند از: صفرا، دم، بلغم و سودا. مقدار این اخلاط در cc 100 خون برابر است با: cc 1 صفرا ، cc 49 دم، cc 49 بلغم و cc 1 سودا.
هر یک از این اخلاط، وظیفه خاصی رو در بدن انسان به عهده دارن. همچنین هر نوع ماده غذایی، اثر خاصی بر روی اخلاط اربعه می‌ذاره و اونا رو به حالت تعادل در خواهد آورد. در ادامه هر یک از این اخلاط به تفکیک بحث و توضیح داده می شه:
صفرا چیست ؟
صفرا سبک ترین خلط بوده و در بالای سایر اخلاط قرارگرفته است. خلط صفرا که در فارسی به اون تلخه می‌گن دارای رنگ زرد و یا سبز بوده و مزه ی تلخی داره. صفرا در کبد ساخته شده و در کیسه صفرا ذخیره می‌شه. مزاج صفرا گرم و خشک گفته شده، مانند آتش.
بنابراین یک فرد صفراوی در زمانی که حرارتش بسیار زیاد شده و خشمگین می‌شه، همانند آتش، آب بهترین درمان برای دادن آرامش و تسکین به او هست. نسبت این خلط در خون بایستی 1 % باشه، در صورتی که از این مقدار تجاوز بکنه، در فرد با توجه به میزان افزایش این خلط ممکنه علائم یک فرد، صفراوی مزاج بروز پیدا بکنه.
وظایف صفرا در بدن
کار صفرا درحرکت و حرارت خلاصه می شه. از مهم‌ترین وظایف اون می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- لطافت بخشیدن، رقیق کردن و قابل نفوذ کردن خون جهت حرکت در مویرگ‌ها و گذرهای بسیار باریک غذا
- از بین بردن مواد زائد
- شستشوی جدا روده‌ها از بلغم لزج و مواد چسبنده؛ که به موجب اون عطش و کاهش اشتها رخ می‌ده
- تحریک ماهیچه‌های مقعد و احساس نیاز به دفع مدفوع
- تغذیه برخی اندام‌ها مثل ریه
انواع صفرا
- در ترکیب با بلغم، سبب ایجاد صفرا زرده‌ای یا آبکی می‌شه
- در اختلاط با بلغم غلیظ، موجب ایجاد صفراهای تخم‌مرغی می‌شه
- در اختلاط با سودا، که خونی به رنگ سرخه، به طوری که نه صاف باشه و نه روشن
- صفرای سوخته که رنگ تیره شبیه به خون داره
- صفرای کبرائی(گندائی) که در اثر سوختن زرده‌ای به وجود میاد
- صفرای زنگاری (سبزرنگ) که در اثر سوختن صفرای کبرائی به وجود میاد.(گرم‌ترین حالت بوده و کشنده است)
دم چیست؟
دم در مقایسه با خلط صفراء سنگین تره و به همین دلیل در طبقه زیرین صفرا قرار می‌گیره. خلط دم، که در فارسی بهش خون گفته می‌شه، دارای رنگ قرمز بوده و مزه ش شیرینه و بوی بدی نداره. دم برای ذخیره شدن جایی نداره. دم از جهت قوام، معتدل‌ترین خلط به حساب میاد. مزاج خلط دم گرم و تر است، مانند هوا.
در یک انسان عادی و سالم میزان دم، باید 49 درصد باشه در روایات از مزاج دم به بهترین مزاج تعبیر شده است. همچنین توصیه می‌شه که زنان باردار در ماه پنجم و ششم بارداری حجامت کنن، تا فرزندانی با مزاج دموی داشته باشن.
اما در صورتی که مقدار این خلط افزایش پیدا کرده و از 49 درصد بالاتر بره، موجب بروز رفتارها و حالاتی خاص در فرد می‌شه که میزان بروز این علائم وابسته به میزان غلبه این خلط است. به شخصی که دارای غلبه دمه، دموی می‌گن.
وظایف دم در بدن
مهم‌ترین وظیفه خلط خون، تغذیه بدنه به همین خاطر به تمامی نقاط بدن میره و تقریباً در همه جا حضور داره. خلط خون در تشکیل و تولید گوشت و عضلات بدن نقش اصلی رو به عهده داره، دم یا خون در حقیقت غذای بدن بوده و باعث پرورش اندام‌ها می‌شه. همچنین موجب گرم نگه داشتن بدن هم می‌شه.
بلغم چیست؟
خلط بلغم از دو خلط صفرا و دم سنگین تر و غلیظ‌تره، به همین دلیل طبقه زیرین این دو خلط قرار می‌گیره. این خلط دارای رنگ سفید بوده و بی‌مزه است و بهش خون ذخیره گفته می‌شه، بلغم برای ذخیره شدن جایی نداره. از جهت مزاج سرد و تره، مانند آب.
بنابراین یک فرد بلغمی مانند آب که انعطاف پذیره، انعطاف بالایی داره و بسیار سریع احساساتش رو نشون می‌ده. همچنین در برابر کلمات محبت‌آمیز، احساس شادابی کرده و در صورت عدم وجود محبت احساس غم و افسردگی می‌کنه؛ همانند آب که با دیدن حرارت بالا میره و به محض گرفتن حرارت، سقوط می‌کنه اگه فرد بلغمی مانند آب سرمای بیش از اندازه دریافت بکنه، دچار افزایش حجم شده و چاق‌تر می‌شه.
میزان این خلط در یک فرد سالم ،49% است، در صورتی که میزان بلغم در فردی افزایش پیدا بکنه، به فرد بلغمی مزاج می‌گن.
وظایف بلغم در بدن
- بلغم به عنوان یک خون ذخیره، زمانی که اندامی به غذا نیاز داشته باشه، ولی سیستم غذا رسان، بنا به عللی نتونه این کار رو انجام بده، با صرف حرارت، بلغم رو به حالتی شبیه به خلط دم می‌رسونه و از اون تغذیه می‌کنه، از این جهت خلط بلغم رو غذای اضطراری قلمداد کرده‌اند.
- لیز کردن و تسهیل حرکت اندام‌های پر تحرک مانند مفاصل و زبان و چشم است.
- این خلط به جز این که به عنوان غذای ذخیره محسوب می‌شه، در تولید و افزایش چربی در بدن نقش اساسی داره.
- بلغم تمامی مایعات بدن شامل آب میان بافت‌ها، آب بین مفاصل، آب چشم، رطوبت سینوس‌ها، بزاق دهان و رطوبت مغز و اعصاب رو تشکیل می‌ده.
سودا چیست؟
سودا نسبت به سایر اختلاط، سنگین تر و غلیظ تره، به همین دلیل در آخرین طبقه قرار می‌گیره. خلط سودا، که به خاطر تیرگی رنگش اون رو به این نام خوانده‌اند، لزج، پر رنگ و نزدیک به رنگ سیاه و مزه اون شوره. سودا در کبد ساخته شده و در طحال ذخیره می‌شه. مزاج اون مانند مزاج خاک، سرد و خشک است.
میزان این خلط در یک فرد سالم 1% است. در صورتی که از این میزان افزایش پیدا کنه، موجب علائم و بیماری هایی می‌شه. در طب سنتی، مزاج سوداوی بدترین مزاج نام برده شده، که درمان اون نیاز به زمان بسیار زیادی داره و شاید نزدیک به دو سال طول بکشه.
وظایف سودا در بدن
این خلط رو به درد رسوب خون تشبیه کردن، از وظایف این خلط استحکام بخشیدن به برخی اندام‌ها مانند رباط‌ها و استخوان هاست. ضمناً به تغذیه اندام‌هایی چون مو و ناخن هم رسیدگی می کنه.
انواع سودا
- سودای ناشی از سوختن صفرا: که در حد بسیار زیاد، خود رو به صورت دیوانگی و جنون با حالت خشم گونه نشون می‌ده.
- سودای ناشی از سوختن دم: که در حد بسیار زیاد، خودش رو به صورت دیوانگی و جنون با حالت خنده گونه نشون می‌ده.
- سودای ناشی از سوختن سودا: که در حد بسیار زیاد، خودش رو به صورت دیوانگی و جنون با حالت خواب و خیال نشون می‌ده و فرد با خودش نقش بازی می‌کنه.
پاک‌سازی بدن از صفراء
با کارهای زیر می توان صفرا رو از بدن پاک کرد:
- خوردن شربت آب لیموی تازه با عسل روزی به میزان دو لیوان
- مصرف شربت خاکشیر، اسفرزه، عرق کاسنی، شاهتره و سکنجبین
- مصرف زرشک، انار، عناب، عدس، تمرهندی و آلو
- مصرف خنکی‌ها مثل آلبالو، عناب و انجام حجامت و پرهیز از مصرف سرخ کردنی‌ها
- گرم بودن فرق سر و کم‌خوابی، لاغری، ریزش مو، حسادت و عصبانیت از علائم غلبه صفرا در بدنه
پاک سازی بدن از بلغم
برای پاک کردن بلغم از بدن می توان کارهای زیر رو انجام داد:
- خوردن روزی یک قاشق اسپند عصرها به مدت یک ماه
- خوردن شربت عسل با زنجبیل و عرق رازیانه
- مصرف روزی یک استکان عرق زیره مخلوط با یک قاشق مربا خوری سنجد
- هر روز مقداری کندر جویده بشه
- دم‌کرده یک قاشق غذاخوری اسطوخودوس در یک لیوان آب جوش به مدت 10 روز
- خوردن روزی یک لیوان شیر بادام (15 عدد بادام پوست گرفته خام + دو قاشق شیره انگور با سه قاشق گلاب + پودر نارگیل با دو لیوان آب سرد در مخلوط کن ریخته و بعد از 5 دقیقه میل کنین)
- مصرف میوه‌های گرم و شیرین مثل انگور، انجیر، خرما، فندق، گردو، پسته و کنجد
- پرهیز از غذاهای سرد و تر و خوردن غذاهای خشک
- پرهیز از مصرف ترشیجات و مواد غذایی کارخانه‌ای مانند سوسیس، کالباس و..
- مصرف ادویه جات گرم مثل دارچین، زنجبیل و زعفران به صورت جوشانده
- مالیدن روغن سیاه دانه به ملاج سر به مدت 40 شب، خوردن یک قاشق غذاخوری عسل موقع خواب. علائم غلبه و افزایش بلغم در بدن عبارت‌اند از: افزایش آب دهان موقع خواب بی‌حالی و تنبلی، کاهش انرژی و توان انجام کارها، کم شدن حافظه ، ایجاد خلط در گلو و پف کردن زیر چشم.
بسیار عالی وآموزنده تشکر فراوان
بسیار عالی
سلام
مدتی است، یه تیکه خلط توی حلقومم گیر کرده، نه پایین میره، نه بیرون میآد. خواب رو ازم گرفته. به حد مرگ خفگی میآره. دائم با اسپری نازوفرین باید بینی رو خالی نگه دارم، تا کمی نفس بکشم. به فریادم برسید. دکترها، همش آنتی بیوتیک میدن، هیچ تاثیری نداره…
کامل و عالی بود