قهوه چیست؟ مطالبی درباره تاریخچه، کاربرد، خواص و مضرات قهوه

آیا می دونین قهوه چیست؟ تا حالا شده با خوردن یه فنجون قهوه از خودتون بپرسین قهوه اصلا چی هست و از کجا میاد؟ قهوه ای که روزانه در مهمونی ها و دورهمی هاتون نوش جان می کنین از زمان کاشت تا رسیدن به فنجون شما سفری طولانی رو طی می کنه.

اگه به دنبال رسیدن به این جواب و گرفتن اطلاعاتی در مورد این نوشیدنی لذت بخش هستین پیشنهاد می کنم تا آخر این متن من رو همراهی کنین تا به دنیای زیبا و خوش عطر قهوه سفری داشته باشیم و همه چیز در مورد قهوه رو یاد بگیریم.

تعریف قهوه

قهوه درختی همیشه سبزه که تا ارتفاع 10-8 متری رشد می کنه. از تیره ی روناسیان و گروه مصرفی قابض کننده ها و شل کننده های عضلانیه. برگ های درخت به رنگ سبز در طول 20 و عرض 6 سانتی متر رشد می کنن. این برگ ها مدت طولانی ای (حدود 3-2 سال) روی درخت باقی می مونن.

درخت دارای گل های سفید و معطره که درون گل آذین های محوری و متراکم قرار گرفتن. میوه ی گیاه سبز رنگه که پس از رسیدن به رنگ قرمز تیره در میاد، درون میوه دانه های سبز متمایل به خاکستری وجود داره که از یک طرف تخت و از طرف دیگه محدب هستن.

دانه ها پس از بو دادن به قهوه ای تیره تغییر رنگ می دن. رشد درخت بوسیله بذر یا دانه انجام می شه. به این صورت که دانه های قهوه رو در بسترهای وسیع و زیر سایه و با آبیاری مداوم می کارن. این کار تا زمانی که نهالها رشد و توانایی کاشته شدن پیدا کنن ادامه می یابد.

 بعد نهال ها رو در فصلهای خیس که هنوز خاک رطوبت داره درون زمین می کارن. درخت قهوه برای ثمر دادن نیاز به 3 یا 4 سال داره. برداشت قهوه معمولاً بصورت دستی و در دو نوع برداشت انجام می شه.

برداشت نواری که تمامی دانه های قهوه رو برداشت می کنن و برداشت انتخابی که در این برداشت فقط دانه های رسیده رو برداشت می کنن. دانه های رسیده رو با روش خشک کردن میوه (یک ماه میوه رو زیر نور خورشید قرار می دن)  از اون خارج کرده و در دمای 40-35 درجه سانتی گراد خشک می کنن. این کار تا سیاه شدن کامل دانه ادامه داشته و بعد دانه ها رو بو می دن.

روش دیگری هم برای تهیه ی قهوه به کار می ره به این صورت که دانه ها رو از میوه خارج می کنن و بعدش درون بشکه ای آب غوطه ور می سازن، به این ترتیب دونه های رسیده در انتهای بشکه ته نشین می شن. این دانه ها رو خورد کرده، زیر نور خورشید خشک و بصورت پودر قهوه بسته بندی می کنن. این روش بیشتر برای قهوه ی عربی به کار برده می شه.

تاریخچه ی کلی قهوه

با اینکه داستان و افسانه های زیادی در مورد کشف و کشت قهوه وجود دارن ولی هیچ کس به درستی نمی دونه از کجا اومده و منشأش کجاس؟ البته روایاتی وجود دارن که احتمالاتی برای منشأ قهوه در بطنشون هست. مثلاً روایتی می گه قهوه ی موجود در دنیا قدمتش به جنگلهای قهوه در اتیوپی بر می گرده و طبق افسانه های اون منطقه پتانسیل این دانه ی محبوب توسط گله ی بز شخصی به اسم کالدی در اتیوپی کشف شده.

 ماجرا ازین قرار بوده که کالدی قهوه رو هنگامی کشف کرده که متوجه شده بزهایش با خوردن نوع خاصی از توت که در درخت های اون منطقه بوده، چنان انرژی گرفتن که اون شب رو نتونستن بخوابن.کالدی بعد از فهمیدن این موضوع کشفِ خودش رو به صومعه و عبادتگاه محلشون اطلاع داد، راهبان از این توت تازه کشف شده نوشیدنی درست کردن و فهمیدن برای انجام عبادت های شبونشون می تونن بیدار بمونن و انرژی لازم رو هنوز دارن.

 ابوت راهب صومعه نتیجه ی آزمایشش رو به بقیه ی صومعه ها و راهب های دیگه داد و بدین ترتیب سفر این دانه ی پر انرژی شروع و در دنیا گسترش پیدا کرد. بعد از این کشف مهم قهوه خیلی زود در شبه جزیره ی عربستان پخش شد.

در اواسط قرن چهاردهم قهوه پس از 300 سال که از دستور العمل تهیه ی اولیه اش در اتیوپی می گذشت به یمن رسید. آب و هوای مناسب و خاک حاصلیز یمن شرایطی مساعدی برای رشد و پرورش قهوه ایجاد کرد. استانبولی ها در زمان سلطنت سلطان سلیمان، توسط اوزدمیر پاشا فرماندار عثمانی یمن که، وقتی یمن رو تصرف کرد عاشق نوشیدنی محلی یمن شده بود، قهوه رو شناختن.

تاجران و مسافرانی که از استانبول به سراسر اروپا می رفتن قهوه رو گسترش دادن. طی انتقالات تاجران و مسافران قهوه در سال 1668 سرانجام به آمریکای شمالی رسید، اولین کافی شاپ آمریکا به نام سپاهیان پادشاه در سال 1696 در شهر نیویورک افتتاح شد.

تاریخچه قهوه در ایران

برای معرفی و شناخت قهوه در ایران تاریخ دقیقی مشخص نشده، اما احتمالاً با بازگشت زائران در قرن شانزدهم به ایران اومده باشه. از نخستین مراجع فارسی که به قهوه پرداختن می تونیم به کتاب گوشه گیر عمادالدین محمد شیرازی نام ببریم.

بعد از اون ابن کاشف الدین یزدی، پزشک و شاگرد معروف شیخ بهایی در مورد قهوه و خواصش آزمایش هایی انجام داد، او طبع قهوه رو گرم و خشک توصیف کرد و اون رو از چای عادی سودمندتر دونست.

 قهوه به عنوان بخشی از روال عادی پذیرایی در عصر صفوی کاربرد داشت، به ویژه در پذیرایی از سفیران خارجی، این نوشیدنی همیشه قبل از وعده های غذایی با شیرینی سرو می شد. برای این کارشخصی به اسم قهوه چی باشی عهده دار سرو قهوه می شد، که برای کارش دستمزدی معادل 50 تومان و سهمیه ی گندم دریافت می کرد.

انواع مختلف قهوه

قهوه تقسیم بندی های مختلفی داره، بر اساس دانه ی قهوه، بر اساس رست قهوه و در نهایت بر اساس نوع دم کردن:

دانه ی قهوه

در کل دو نوع دانه ی قهوه ی مشهور داریم؛ عربیکا و روبوستا، در بین این دو نوع عربیکا تولید و مصرف بیشتری داره، میگن که 70 درصد مصرف قهوه در دنیا مربوط به عربیکاست. عربیکا دانه ی با کیفیت تر قهوه و کافئین کمتری نسبت به بقیه داره.

روبوستا بسیار قوی تر، تلختر و کافئینش دو برابر عربیکاست. البته دو نوع کمتر رایجی از دانه ی قهوه هست که خیلی شناخته شده نیستن لیبریکا و اکسلسا؛ لیبریکا محصول فیلیپین و صادراتش محدوده، اکسلسا هم خودش نوعی لیبریکاس.

رست قهوه

تقسیم بندی بعدی بر اساس رست قهوه س (برشته کردن و بو دادن دانه ی قهوه) که خودش چند نوعه:

• روشن یا لایت
• روشن مدیوم
• مدیوم
• تیره ی مدیوم
• تیره یا دارک

تقسیم بندی نهایی بر اساس نوع دم کردن قهوه س:

• امریکانو؛ آب جوش رو به اسپرسو اضافه می کنن و مخلفات دیگه ای نداره.
• اسپرسو؛ آب جوش رو با فشار زیاد از دانه های پودر شده ی قهوه رد کرده و عصاره می گیرن.
• فلت وایت؛ از ترکیب شیر غلیظ و شات اسپرسو تهیه می شه.
• کاپوچینو؛ شامل سه لایه به ترتیب لایه ی اول یه شات قهوه، لایه ی دوم شیر یه شات شیر جوشیده و لایه ی آخر یه شات شیر کف کرده.
• لانگ بلک؛ مثل آمریکانوئه ولی در آمریکانو آب جوش به قهوه اضافه می شه، اما اینجا قهوه رو به آب جوش اضافه می کنن.
• کافه لاته؛ شیر جوشیده رو به قهوه اضافه می کنن که معمولاً شیر کف کرده.
• ایریش کافی؛ قهوه رو با ویسکی دم می کنن، بعد از ویسکی یه لایه خامه و شکر هم اضافه می کنن.
• موکا یا موکاچینو؛ همون لاته س فقط بهش پودر شکلات یا شربت اضافه می شه، البته گاهی با خامه هم تزئین می شه.
• ماکیاتو؛ یه شات اسپرسو که مستقیم شیر کف کرده بهش اضافه می کنن.
• ریسترتو؛ مثل اسپرسوئه فقط نصف اسپرسو بهش آب اضافه می کنن.
• آفوگاتو؛ نوعی دسر قهوه که یه شات اسپرسو روی دسره، معمولاً بستنی می ریزن.
• وینا یا وین؛ کمی اسپرسوی غلیظ با خامه.
• فراپه؛ مخلوطی از آب، شکر و قهوه ی فوری.
• برِوِه؛ مث لاته س فقط بجای شیر از نصف شیر و نصف خامه استفاده می شه.
• اسپرسو رومانو؛ همون اسپرسوئه با یه برش لیمو ترش
• ترک؛ پودر قهوه و آب رو داخل قهوه جوش ریخته و محلول رو هم می زنن و منتظر می شن تا جوش بیاد
• فرانسه؛ با دستگاه اسپرسوی فیلتردار همراه با آب درست می شه.

فواید یا خواص قهوه

قهوه یکی از محبوب ترین و پرطرفدارتین نوشیدنی های جهانه، با مقادیر بالای آنتی اکسیدان و مواد مغذی نوشیدنی سالمی به نظر می رسه، در اینجا خواص قهوه رو بصورت مختصر توضیح می دم:

قهوه خطر ابتلا به چند نوع سرطان رو کاهش می ده.

ترکیبات مغذی و آنتی اکسیدانی موجود در قهوه رشد سلولهای سرطانی رو متوقف کرده و از آسیب رادیکال های آزاد جلوگیری می کنن. گفته می شه قهوه بطور خاص از سرطان کبد و روده ی بزرگ (کولورکتال) جلوگیری می کنه.

قهوه از افسردگی جلوگیری و آدم رو شاد می کنه.

کافئین و اندورفین موجود در قهوه باعث آزاد شدن انرژی در بدن و در نتیجه شادی انسان می شه، در مصرف مداوم قهوه، افسردگی خود بخود بهبود پیدا می کنه.

قهوه از کبد محافظت می کنه.

خواص آنتی اکسیدانی قهوه از بروز بیماری های کبدی مانند کبد چرب و سیروز کبدی جلوگیری می کنه.

قهوه خطر ابتلا به پارکینسون رو کاهش می ده.

کافئین موجود در قهوه مانع از مرگ نورون های تولید کننده ی دوپامین در مغز می شه، در نتیجه خطر ابتلا به پارکینسون کاهش پیدا می کنه.

قهوه ممکنه خطر ابتلا به دیابت رو کاهش بده.

ترکیبات مغذی قهوه به تنظیم قند خون کمک کرده و مانع از بالا رفتن قند خون ناشی از مقاومت به انسولین می شن.

قهوه دارای مواد مغذی ضروری برای بدنه.

بسیاری از مواد مغذی ضروری که برای بدن لازمن در قهوه وجود دارن؛ یک فنجان قهوه حاوی موادی مانند ریبوفلاوین، اسید پانتوتنیک، منگنز، پتاسیم و نیاسین و انواع ویتامین هاست.

قهوه عملکرد بدن رو بالا می بره.

کافئین موجود در قهوه می تونه سطح آدرنالین رو افزایش بده و اسیدهای چرب رو از بافت های چربی شما آزاد کنه، همچنین با استفاده از متابولیسم چربیها بعنوان سوخت، منجر به عملکرد بهتر بدن بشه.

قهوه می تونه چربی های بدن رو بسوزونه.

مطالعات مختلفی اثبات کردن که کافئین خاصیت چربی سوزی داره و قهوه با مقادیر زیاد کافئین می تونه قابلیت متابولیک بدن رو بالا برده و منجر به کاهش وزن بشه.

قهوه انرژی شما رو بالا برده و باعث میشه باهوش تر باشین.

کافئین انتقال دهنده های عصبی بازدارنده در مغز (آدنوزین) شما رو منفعل می کنه. که این امر باعث ایجاد یه اثر محرک در مغز شده، در نتیجه باعث افزایش سطح انرژی، بهبود خلق، خو و جنبه های مختلف عملکرد مغزی و همچنین بالا رفتن هوشیاری می شه.

قهوه به افزایش عمر کمک می کنه.

مواد مغذی و ترکیبات غنی موجود در قهوه به فاکتورهای افزایش عمر و کاهش خطرات بیماری کمک می کنن.

مضرات استفاده ی بیش از حد قهوه

مصرف قهوه برای بیماران قلبی عروقی، مبتلایان به نارسایی کلیوی، پرکاری تیروئید، کسانی که فشار خون بالا دارن، افراد مضطرب و نگران و مبتلایان به صرع منع شده و در خانم های باردار و شیرده و هم چنین افراد بالای 60 سال باید با احتیاط مصرف بشه. عوارض جانبی گزارش شده از مصرف قهوه افزایش اسید معده، کاهش اشتها، سوزش سر معده، استفراغ و اسپاسم شکمیه.

در مصرف بیش از حد قهوه هم علایم مسمومیت شامل افزایش ضربان قلب، سرگیجه، اسهال، کم اشتهایی، بی قراری، بی خوابی و آریتمی گزارش شده است. در مواردی هم وابستگی به مواد موجود در قهوه بوجود میاد که به اون در اصطلاح کافئینیسم می گن، که در صورت قطع مصرف فرد تعریق شدید، سردرد، آبریزش بینی داره و دچار کج خلقی می شه.

کاربرد قهوه در طب سنتی و اسلامی

در طب سنتی برای قهوه طبعی گرم و خشک نام بردن و مصارفی مانند غرغره کردن برای التهاب گلو و دهان، رفع زخم های چرکی، درمان ضعف بدن، کم خونی و درمان هپاتیت داشته است. در طب اسلامی هم برای قهوه خواص ضد درد، درمان سرفه های بلغمی، رفع خستگی، اختلالات معدی، درمان سردرد و تیفوئید نام بردن.

نکات مهم یا دانستنی هایی درباره ی قهوه

• مصرف قهوه در زنان شیرده باعث انتقال کافئین به شیر شده و نوزاد رو دچار اختلال خواب می کنه.
• در طب هندی برای رفع مسمومیت با الکل از قهوه استفاده می کردن.
• روزانه در سراسر دنیا 2.5 فنجان قهوه مصرف می شه.
• در هر سال برای سرو و تهیه ی قهوه 93 میلیون گالن شیر استفاده می شه.
• در دنیا از هر پنج نفر، چهار نفر روز خودشون رو با قهوه آغاز می کنن.
• آیا می دونستین در مکه قهوه ممنوعه.
• قهوه بعد از نفت گرونترین کالای تجارتی در دنیاست.