فهرست مطالب
اگه کمی پیگیر اخبار علمی و موارد مهم مربوط به بدن و سلامت انسان باشین، حتماً اسم رادیکال های آزاد رو شنیدین و اگرم دنبال چیستی و تاثیرات اون رفته باشین ممکنه مطالبی رو درباره ش خونده باشین، بحث های سلامتی و بهداشتی از موارد مهمیه که خیلی بهش پرداخته می شه.
انسان همیشه دنبال راه هاییه که به سلامتی برسه و بیماری ها رو ریشه کن کنه، اگه شما هم مث من مایلین بفهمید، رادیکالهای آزاد چی هستن و چه تاثیراتی روی بدن ما دارن؟ پس تا پایان این نوشته من رو همراهی کنین، چیزای جالبی برای بحث هست که خوندنشون خالی از لطف نیست.
رادیکال های آزاد چی هستند؟
رادیکالهای آزاد اتم یا مولکول هایی با خاصیت واکنش پذیری بسیار بالا با دیگر ساختارهای سلولین، و این خاصیت بخاطر وجود الکترون های غیر جفتیه که دارن، یعنی بعلت عدم وجود تعداد پایدار الکترون ها پیوسته برای تثبیت خود، دنبال اتصال به الکترون های دیگه می گردن.
البته می شه اینجوری هم تعریف کنیم؛ رادیکالهای آزاد حاصل واکنش های بیوشیمیایی از جمله فرآیندهای متابولیک معمولی و واکنش سیستم ایمنی بدن هستن. مواد ایجاد کننده ی رادیکالهای آزاد در غذایی که می خوریم، داروهایی که مصرف می کنیم، هوایی که تنفس می کنیم و همچنین آبی که می نوشیم وجود دارن، شامل غذاهای سرخ شده، الکل، دود و دخانیات، سموم دفع آفات، آلاینده های هوا و موارد دیگر…
رادیکال های آزاد با گرفتن الکترون های خود، از طریق فرآیندی به نام اکسیداسیون، به قسمت هایی از سلول ها از جمله پروتئین، DNA، و غشای سلولی آسیب وارد می کنن، وقتی که رادیکال های آزاد اجزای مهم سلول رو اکسیده می کنن، این اجزا توانایی عملکرد خودشون رو از دست می دن و جمع شدن این صدمات باعث از بین رفتن سلول میشه.
مطالعات بیشماری انجام شدن که همگی حاکی از اینن که افزایش تولید رادیکال های آزاد باعث ایجاد یا تسریع آسیب به سلول های عصبی و یا منجر به بیماری می شه. آنتی اکسیدان ها، که با عنوان لاشخورای رادیکال آزاد هم شناخته می شن، تولید رادیکال های آزاد رو کاهش می دن، یا با واکنش نشون دادن تاثیرات اونا رو خنثی می کنن.
آنتی اکسیدان ها قبل از اکسید کردن سایر اجزای سلولی با دادن یه الکترون به رادیکال های آزاد مانع فعالیت اونا می شن، پس از گرفتن الکترون رادیکال های آزاد جفت می شن و به این ترتیب عملکردشون غیر سمی می شه.
تاریخچه شناخت رادیکال های آزاد
سمی بودن اکسیژن برای اولین بار در بررسی ای روی حیوانات آزمایشگاهی، در سال 1878 تعریف و در سال 1899 کاملتر منتشر شد، بر همین اساس اولین آزمایش در مورد واکنش رادیکال های آزاد نیز در سال 1894 گزارش شده است. وجود رادیکال های آزاد در سیستم های بیولوژیکی به طور کلی تا زمان کشف سوپر اکسید دیسموتاز در سال 1969 هنوز مورد توجه نبود، اگرچه در 1950 اساساً مسمومیت با اکسیژن و اشعه ی X توسط مکانیسم های رادیکال آزاد مطرح و به تبع اون پیری رادیکالی بعنوان یه تئوری پذیرفته شد.
اوکسی رادیکال ها امروزه بعنوان مورد مهمی پذیرفته شدن، نه تنها در روند پیری بلکه در بسیاری از بیماری ها و اختلالات خلقی انسانها نقش اصلی یا ثانویه دارند. حالا در سراسر جهان تحقیقات گسترده ای در حال انجامه که در نظر داره تعریف واضحی از نقش رادیکال های آزاد و استرس اکسیداتیو رو ارائه کنه.
انواع رادیکال های آزاد
اکثر رادیکال های آزاد ناشی از اتم های اکسیژن بوجود میان و به اونا گونه های واکنش پذیر اکسیژن (ROS) می گن، مانند: یون سوپر اکسید، رادیکال هیدروکسیل، پراکسید هیدروژن و اکسیژن مجرد.
یون سوپر اکسید (یا گونه اکسیژن واکنش پذیر):
سوپر اکسید یه مولکول اکسیژن با یک الکترون اضافیه، این رادیکال آزاد می تونه باعث آسیب به میتوکندری، DNA و سایر مولکول ها بشه. بدن ما می تونه یون های سوپراکسید رو با تولید سوپراکسید دیسموتاز خنثی بکنه.
رادیکال هیدروکسیل
رادیکال هیدروکسیل با کم شدن یه مولکول اکسیژن در زنجیره ی حمل و نقل الکترونی شکل می گیره. رادیکال های هیدروکسیل بسیار واکنش پذیرن و بخش مهمی از بیوشیمی رادیکال رو تشکیل می دن. برخلاف سوپراکسید، رادیکال هیدروکسیل با یک واکنش آنزیمی از بین نمی ره. عمر بسیار كوتاهی داره و فقط با نزدیک شدنش به مولكولها واکنش نشون میده؛ به دلیل واکنش پذیری بالای اون، به بیشتر مولکولهای آلی مانند کربوهیدرات ها، DNA، لیپیدها و پروتئین ها آسیب می رسونه.
اکسیژن منفرد
این نوع توسط سیستم ایمنی بدن ما تشکیل می شه، اکسیژن منفرد اکسیداسیون کلسترول LDL رو بهمراه داره.
پراکسید هیدروژن
پراکسید در اصل یک رادیکال آزاد نیست، ولی در تولید بسیاری از گونه های اکسیژن واکنش پذیر نقش داره، پراکسید هیدروژن یک محصول جانبی متابولیسم اکسیژنه و توسط پراکسیدازها خنثی می شه.
رادیکال ها اساساً به دلیل واکنش پذیریشون بطور کلی عمر کوتاهی دارن ولی انواع طولانی مدتی هم دارن که نام می برم:
رادیکال های ماندگار
تری فنیل متیل و نمک نمونه های معروف رادیکال های ماندگارن.
رادیکال های پایدار
O2 و NO نمونه ای از رادیکال های پایدار هستن.
دی رادیکال ها
مهمترینش همون اکسیژن موجود در هواس.
علل و منابع بوجود اومدن رادیکال آزاد
شاید براتون جالب باشه که رادیکال های آزاد از کجا میان و چجوری تولید می شن؟ اونا ممکنه از فرایندهای طبیعی متابولیک در بدن یا در معرض قرار گرفتن عوامل خطرساز و سرطانزای محیط بوجود بیان:
رادیکال بوجود اومده از متابولیک طبیعی
بدن ما اغلب در فرآیند تجزیه ی مواد مغذی رادیکال آزاد تولید می کنه، تا بتونه انرژی لازم برای عملکردهای مختلف بدن رو داشته باشه، تولید رادیکال های آزاد در فرآیندهای طبیعی متابولیک یکی از دلایلیه که خطر ابتلا به سرطان رو با افزایش سن بالا می بره، حتی اگه بدن در معرض موارد ناچیزی از عوامل خطرساز سرطانی باشه.
رادیکال های بوجود اومده بدلیل قرارگیری در معرض عوامل سرطان زا
قرار گرفتن در معرض عوامل سرطانزای محیط می تونه رادیکال آزاد ایجاد کنه؛ نمونه هایی از اون رو براتون میگم:
- دود و دخانیات
- اشعه ماوراء بنفش
- رادون های موجود در خونه
- مواد شیمیایی محیطی و شغلی مانند وینیل کلراید و آزبست
- برخی ویروس ها
- پرتونگاری پزشکی
- آلودگی هوا
تاثیر رادیکال های آزاد بر بدن
وقتی که یه رادیکال آزاد، چه از طریق قرار گرفتن در معرض عوامل سرطانزا یا انجام مراحل طبیعی متابولیسم بدن ایجاد می شه سلولها آسیب پذیر می شن، وجود رادیکالهای آزاد باعث موردی می شه که به عنوان استرس اکسیداتیو در بدن شناخته می شه. دلیل نامگذاری اون به عنوان استرس اکسیداتیو اینه که واکنش هایی که در اثر رادیکال های آزاد حاصل می شن و الکترون میگیرن، در حضور اکسیژن انجام می شه.
این روند در واقع بسیار پیچیده تر از اونیه که فک می کنیم و در اصل یک زنجیره ی خطرناکه، هنگامی که یک رادیکال آزاد الکترونی رو از یک مولکول به اصطلاح می دزده، در اون صورت یک مولکول از دست نمی ره بلکه یک رادیکال آزاد می شه. رادیکالهای آزاد می تونن نه تنها به DNA بلکه به پروتئین ها، لیپیدها، غشاهای سلولی و موارد دیگه در بدن آسیب بزنن. آسیب به پروتئین ها (اتصال متقاطع پروتئین) و سایر اجزای بدن ممکنه به طور مستقیم باعث بیماری بشه.
صدمه به ژنهای DNA منجر به ژنهای دیگه ای می شه که پروتئینهای ناکارآمد تولید می کنن. پروتئین لازمه که تحت کنترل سلولهای بدن باشه، برخی از این جهش ها ممکنه ژنهایی رو بوجود بیاره که به عنوان ژن های سرکوب کننده تومور شناخته می شن. انکوژن ها، ژن هایین که باعث تولید پروتئین های محرک رشد سلولی هستن، ژنهای عادی در بدن به نام “پروتئینوژنزها” در تقویت رشد کودک در دوران بارداری مهمن و به طور موقت پروتئین هایی تولید می کنن که به ترمیم بافت کمک می رسونن. جهش در این ژن ها (که بعداً انکوژن نامیده می شن) منجر به تولید مداوم پروتئین هایین که رشد سلول رو تقویت می کنن.
بیشتر اوقات، این سری جهش ها در هر دو ژن سرکوبگر تومور و انکوژن هستن که منجر به سرطان می شن. آسیب (جهش) به ژن های سرکوبگرِ تومور اجازه می ده تا سلول آسیب دیده زنده بمونه (انعطاف پذیر) و انکوژن های آسیب دیده، رشد سلول آسیب دیده رو تقویت کنه، که البته نتیجه ش تشکیل سلول سرطانیه.
جلوگیری از اکسیداتیو و تاثیرات رادیکال های آزاد
بسیاری از مواد فتوشیمیایی (مواد شیمیایی گیاهی) در غذاهایی که می خوریم به عنوان آنتی اکسیدان عمل می کنن. این مواد مغذی تولید رادیکالهای آزاد رو مهار می کنن و ممکنه آسیب هایی رو که در بدن ایجاد می شه رو کاهش بدن. تصور می شه این حداقل بخشی از دلایلیه که چرا رژیم غذایی سرشار از سبزیجات و میوه ها (سبزیجات و میوه ها منابع غنی آنتی اکسیدانن) با ریسک خیلی پایینی در ابتلای بسیاری از بیماری ها در ارتباطه.
برای مقابله با تاثیر رادیکال ها نیاز به آنتی اکسیدان هست، آنتی اکسیدان ها رادیکالهای آزاد رو کنترل می کنن، آنتی اکسیدان ها مولکول های موجود در سلول هستن که مانع از جذب الکترون رادیکالهای آزاد و ایجاد آسیب می شن. آنتی اکسیدان ها می تونن بدون اینکه خودشون بی ثبات باشن، یک الکترون به رادیکال آزاد بدن، بنابراین واکنش زنجیره ی رادیکال آزاد رو متوقف می سازن.
میشه گفت: “آنتی اکسیدان ها مواد طبیعی ای هستن که وظیفه اونا پاک کردن رادیکال های آزاده، درست مانند اینکه فیبر محصولات زباله ای موجود در روده رو تمیز می کنه، آنتی اکسیدان ها زباله های رادیکال آزاد موجود در سلول ها رو تمیز می کنن، نمونه هایی از آنتی اکسیدان ها شامل: ویتامینE ، ویتامینA، بتاکاروتن، آنتوسیانیدین ها (در انواع توت ها)، اپی گالاکاتچین، گالات (EGCG) در چای سبز هستن.
نکات یا دانستنی هایی درباره ی رادیکال های آزاد
- با اینکه رادیکالهای آزاد بسیار مضرن، ولی تولید اونا غیر طبیعی نیست.
- راه مبارزه با تاثیرات رادیکالهای آزاد، تمرکز بر مواد مغذی غذاهاست.
- اگه میخواین بدنتون از آسیب رادیکالهای آزاد در امان بمونه، کمتر آنتی بیوتیک مصرف کنین.
- ورزش بیش از حد معمول باعث افزایش رادیکالهای آزاد در بدن میشه.
- کبد مرکز تولید رادیکالهای آزاد در بدنه.
دورودبرشما،سپاس از اطلاعاتی که دادید.اجرکم الی الله